Arend Samuel Meijers

'Het Verscholen Dorp' herinnert de inwoners van Vierhouten aan het onderduikersdorp in de bossen van Nunspeet, waar van februari 1943 tot oktober 1944 langs de toen zanderige, vrijwel onbegaanbare Pas Op-Weg onderduikers werden verborgen. Door de plaatselijke bevolking waren hier hutten uitgegraven met namen als Blokhut, BIM-hut (Beatrix-Irene-Margriet) en Oranjehaven.In deze periode hebben in het dorp tussen de 80 en 120 mensen gewoond, te weten: joden, werkweigeraars, verzetsmensen, Amerikaanse militairen, Engelse vliegers, Duitse deserteurs, een Pool en een Rus.Het begon met vijf mensen die hun toevlucht zochten bij een pension in Nieuw Soerel. Omdat hun eerste onderduikadres verraden werd, vluchtten zij de bossen in. Hier werden in het najaar van 1943 tien primitieve hutten gegraven om de onderduikers te huisvesten. Door het lage grondwaterpeil bleven de half ondergrondse vertrekken kurkdroog. Ze werden voorzien van bedden, kacheltjes, cilinders met butagas, verbandtrommels en zelfs een brancard. Elke dag bracht een groep vrijwilligers uit Nunspeet water en voedsel, speeltjes, schoon goed en het laatste nieuws. Later werden zelfs waterputten geslagen.Het waren uiterst spannende dagen. Steeds dreigde ontdekking en dat zou ongetwijfeld voor de onderduikers de dood betekenen! Bovendien liepen hun verzorgers ook gevaar. Daarom bestond in de dorpen rondom het kamp een telefonisch waarschuwingssysteem tegen gevaar. Op een dag kwamen enkele joden twee verdwaalde Duitse militairen tegen aan de rand van hun hut. 'Wat doen jullie daar?' vroegen de soldaten. 'Wij zijn Naturfreunde en kamperen hier,' was het antwoord. Dit vonden de soldaten heel vermakelijk en het incident had geen gevolgen.Op zondag 29 oktober 1944 werd het onderduikerskamp ontdekt door twee SS'ers die aan het jagen waren. Zij hoorden het geluid van houtzagen en houthakken in het bos, en vonden dat verdacht. Ze gingen op het geluid af, en zagen juist een jongen, die in het andere vak water was gaan halen een brandgang oversteken. Na een kort verhoor lieten ze de jongen gaan en gingen naar 'De Paasheuvel' om versterking te halen.Van de 87 onderduikers ontkwamen de meeste, acht joodse onderduikers wisten niet te ontkomen. Zij werden gevangengenomen en in de kelder van 'De Paasheuvel' gevangengezet. Twee van hen werden aan de voet van 'De Paasheuvel' gefusilleerd. De anderen moesten later, samen met een executiepeloton, naar het 'Pas-Opkamp' lopen om daar gefusilleerd te worden. Ongeveer 3 km buiten Vierhouten ontstond een schermutseling, toen twee van de onderduikers probeerden te vluchten. Een van hen werd op de vlucht doodgeschoten, de ander keerde terug toen zijn 6-jarige zoontje begon te schreeuwen. Er werden drie kuilen gegraven waar de onderduikers in moesten gaan liggen. Vervolgens werden zij dood geschoten. Ook het 6-jarig jongetje ontkwam niet aan dit lot. Dit waren Arnold de Leeuw, Louisa Mathilda de Leeuw-Weijl, Johan de Leeuw, Arend Samuel Meijers, Hartog Spijer, Max Gompes, Kaatje Gompes-Schoonhoed en de 6-jarige John Roedolf Meijers. Op de plek waar zij werden gefusilleerd, is een monument geplaatst.Bij het 'Verscholen Dorp' in Vierhouten wordt een jaarlijkse herdenkingsbijeenkomst gehouden op 4 mei. De bijeenkomst bestaat uit het halfstok hijsen van de vlag, gevolgd door een korte toespraak. The Last Post wordt geblazen. De twee minuten stilte worden afgesloten door het 1e couplet van het Wilhelmus en er worden kransen en bloemen gelegd bij het monument, een zwerfkei.In de Tweede Wereldoorlog was het Verscholen Dorp een schuilplaats voor onderduikers. In primitieve hutten, half ingegraven, verbleven dagelijks tachtig tot honderd mensen. Het waren ondermeer joden maar ook vliegeniers en Nederlanders die moesten onderduiken om niet naar een werkkamp in Duitsland te worden gestuurd. Ook was er enige tijd een Duitser ondergebracht die was gedeserteerd uit het Duitse leger.Eén van de bekendste onderduikers was Godfried Bomans. Eind 1944 werd het dorp bij toeval ontdekt door de Duitsers. Na de oorlog werd in het kader van de herdenking het plan opgevat een wandeltocht te houden naar het Verscholen Dorp. Staatsbosbeheer toonde zich bereid één van de hutten op de oorspronkelijke plek te herbouwen. Dit mede op aanwijzigingen van één van de betrokkenen bij het onderduikerskamp. Sluiten

Het Verscholen Dorp in Vierhouten (Gelderland, op de Veluwe) bood tijdens de Tweede Wereldoorlog gedurende anderhalf jaar onderdak aan 80 tot 100 verzetslieden, onderduikers, Joden, geallieerden en zelfs een gedeserteerde Duitse militair. De onderduikerslocatie werd in oktober 1944 door de nazi’s ontdekt, met dodelijke gevolgen. Een korte geschiedenis van Het Verscholen Dorp in Vierhouten.Het Verscholen Dorp werd ook wel Het Geheime Dorp of ‘Pas Op’-kamp genoemd, naar de Pas Op-weg die vlak bij de onderduikplek lag en zo was genoemd omdat op deze handelsroute vroeger struikrovers actief waren. Het kampement in de bossen bij Vierhouten bestond uit in totaal negen hutten, die deels onder de grond, deels bovengronds lagen. Het kamp heeft bestaan van februari 1943 tot eind oktober 1944 en bood onderdak aan wisselende samenstellingen mensen, variërend van 80 tot 100 personen van uiteenlopende nationaliteiten.Momenteel zijn er op locatie nog vier nagebouwde hutten te bekijken, die een indruk geven van hoe de onderduikershollen eruit zagen. Een van de hutten die de Tweede Wereldoorlog ongeschonden doorkwam, was de AM-Hut (Anti-Moffen-Hut, de term ‘moffen’ was een scheldwoord voor de Duitsers). Deze brandde in 1952 af en op de plek van deze hut werd een replica-hut neergezet.Begin van Het Verscholen Dorp Het kamp Het Verscholen Dorp werd in het voorjaar van 1943 opgericht in de Soerelse Bossen bij Vierhouten. Het was de verzetsman en advocaat Edouard van Baumhauer (alias ‘De Boem’) die hiertoe het initiatief nam. Hij kwam oorspronkelijk uit Amsterdam, maar was woonachtig in Vierhouten. Via zijn Amsterdamse contacten kreeg deze man veel vragen van het verzet om Joden en verzetslieden onderdak te bieden. Na eerst andere locaties, in onder meer Nunspeet (Stakenberg) en Epe (Groot en Klein Idwo) gebruikt te hebben, besloot hij een onderduikplek te maken in de Soerelse Bossen, nabij de Pas Op-weg in Vierhouten.Von Baumhauer kreeg bij de bouw van Het Verscholen Dorp veel hulp van twee andere personen uit de omgeving, ‘Opa Bakker’ (C.D. Bakker) en ‘Tante Cor’ (C.J. Bakker-Van Rheenen). Er werd onder meer een waterpomp aangelegd (op vijftien meter diepte stuitte men op water). Ook regelde Von Baumhauer onder meer kachels, butagasverlichting, kooktoestellen, bedden, boeken, speelgoed, meubilair en kolen. Alles wat nodig was voor een langdurig verblijf.Een timmerman uit Nunspeet regelde de bouw van de hutten in het voorjaar van 1943. In augustus 1943 was Het Verscholen Dorp in bedrijf.Het leven in het onderduikershol: fluisteren, lezen en boskolder Het leven in Het Verscholen Dorp was gebonden aan regels, omdat er altijd het risico op ontdekking bestond. Op de website Go2War2.nl lezen we:“Overdag mochten de onderduikers naar buiten, maar uitsluitend in hun eigen bosvak [in totaal waren er vier bosvakken, red. EK] en in absolute stilte. Alleen in het donker mochten zij naar een ander bosvak om bij de andere hutten langs te gaan of om water te halen bij de pomp.”Lopende de dag, die begon met een ontbijt rond acht uur in de ochtend, bracht men de tijd door met lezen, knutselen en spelletjes. Ook voor het jonge kroost werd gezorgd: zij kregen onderwijs van studenten. Men moest de hele dag fluisteren en zat boven op elkaar, wat leidde tot irritaties en spanningen. Sommige bewoners kregen wat wel de ‘boskolder’ werd genoemd: mensen die zenuwachtig werden, hun emoties niet onder controle hadden en angstig, agressief of druk gedrag gingen vertonen.Een kampbewoner, mevrouw Vos, die in Het Verscholen Dorp woonde met haar man, vertelde later over de ‘boskolder’ (Visser, Het Verscholen Dorp, 1984, p.50):“Kolder wil zeggen, dat je het niet meer ziet zitten, onhandelbaar bent, dezelfde omgeving niet meer kunt verdragen. U moet zich dat voorstellen, dag in dag uit te moeten leven in het dichte struikgewas. Niets anders dan dennenbomen, dennennaalden en de boomstammen van de hut. En steeds weer de omgang met dezelfde mensen, kinderen, tieners, tot grijsaards toe. Bovendien hadden we geen enkel vooruitzicht op een betere toekomst. Ze mochten zelf hun eigen vak niet uit, kortom ze moesten vele beproevingen doorstaan. Begrijpelijk, dat een enkeling het te pakken kreeg.”Koeriers voorzagen het kamp van zaken als water (toen er nog geen pomp was), vlees, brood, margarine, aardappelen, et cetera. Veel werd aangeschaft via gestolen bonkaarten van het verzet.In april 1944 werd het Pas Op-kamp in allerijl leeggehaald, omdat er iemand was opgepakt die een filmrolletje met foto’s van het kamp bij zich had. Voor de zekerheid werd het hele kamp ontmenst. Na vier weken wachten leek de kust weer veilig en betrokken onderduikers, Joden en geallieerden het kamp weer.Het Verscholen Dorp wordt ontdekt Twee SS’ers die aan het jagen waren ontdekten Het Verscholen Dorp bij toeval, op zondagavond 29 oktober 1944. Zij vingen geluiden op van personen die aan het zagen en houtkappen waren en zagen toen een jongen die het terrein overstak. Ze ondervroegen de jongen en gingen daarna versterkingstroepen halen. De meeste van de in totaal circa 95 bewoners – minstens 83 personen – slaagden erin om weg te komen.Behalve acht Joden. Zij werden gepakt. Twee Joden werden vrijwel meteen geëxecuteerd. De andere zes Joden doodden de nazi’s op 31 oktober 1944 nabij Het Verscholen Dorp. Het ging om de volgende personen:Johan de Leeuw, 58 jaar, op de vlucht doodgeschoten Louisa Mathilda de Leeuw-Weijl, 50 jaar, doodgeschoten Arend Samuel Meijers, 45 jaar, doodgeschoten Kaatje Gompes-Schoonhoed, 66 jaar, in de nacht voor vóór de executie overleden door insulinegebrek en uitputting Max Gompes, 73 jaar, vermoord met een handgranaat (hij stond toen bij een kuil waar het lichaam van zijn vrouw al in lag) Hartog Speijer, 59 jaar, doodgeschoten John Roedolf Meijer, 6 jaar, doodgeschoten (als laatste van de groep). Sluiten