Ingeborg Maria Lammers

Ze ligt begraven op het Ereveld Kalibanteng te Semarang in Indonesië. Ze stierf op 22 juni 1944 als slachtoffer van de Japanse bezetter. Veel oorlogsslachtoffers werden oorlogsslachtoffer omdat ze deden wat ze deden. Maar voor Inge Lammers gold dat niet. Wat kon ze de Japanners ooit hebben aangedaan? Ze was pas negen maanden oud toen ze stierf.

Inge was de tweede in het gezin Lammers. In november 1940 was haar oudste zus Tilly geboren. Na de oorlog zouden er nog twee zussen en twee broers volgen. Maar toen was Inge er allang niet meer.

We praten met Tilly over haar jongere zusje. Dat ze nauwelijks nog herinneringen aan haar heeft, is logisch. Wel heeft ze nog flarden van herinneringen aan het kamp, waar de Japanners de vrouwen en kinderen onderbrachten en van de reis daar naar toe. "Beelden van een geblindeerde, overvolle trein, terwijl ik naar buiten wilde kijken en wilde lopen."

Wat Tilly Blom-Lammers over haar zusje weet, komt grotendeels uit het dagboek van een kennis van moeder Lammers, Noor Punt. "Noor was een jaar of negentien en ze was in het kamp aangesteld om secretariaatswerkzaamheden te doen voor de Jappen. Zo’n secretaresse was voor die Japanse militairen daar een soort statussymbool. Als moeder op het land moest werken, paste Noor vaak op Inge, op wie ze echt dol was. In haar dagboeken beschrijft zij ook het sterven van Inge."

Hier verschillen Tilly’s herinneringen van Noors beschrijving: "Ik heb het idee dat ik bij Inges sterven aanwezig ben geweest. Ik lag te slapen in een donker vertrek. Verderop (misschien in kamer ernaast) brandde een olielamp. In mijn herinnering werd ik opgetild, naar Inge gebracht die daar zo stil lag met gesloten oogjes, en moest ik haar een kusje geven. Toen werd ik weer teruggebracht naar mijn slaapplaats. Maar in het dagboek van Noor lees ik dat Inge in het kamp ‘ziekenhuis is overleden, naar mag worden aangenomen aan algehele uitputting, want in het kamp was aan alles gebrek. Baby’s hadden er geen schijn van kans."

Het kan overigens best zijn, dat Tilly eerst afscheid heeft genomen van Inge en dat de zaken daarna zo zijn verlopen als Noor in haar dagboek beschrijft. Zoals gezegd heeft Tilly nog wel herinneringen aan het kamp: "Wat ik weet over Inge is mij naderhand verteld. Van kennissen van moeder hoorde ik dat we binnen het kamp op verschillende adressen hebben gewoond. Toen vader na de oorlog terug kwam, werden we naar een kamp bij Batavia overgebracht, om vervolgens naar Nederland te worden gerepatrieerd."

Als we Tilly spreken laat ze nog wat speeltjes zien die destijds van Inge waren: een rubberen Disney-figuurtje, voorstellende een van de zeven dwergen van Sneeuwwitje, een stoffen eendje gemaakt door een kampbewoonster en een rozenkrans. De rozenkrans was oorspronkelijk van een oude, zieke man, die in hetzelfde overvolle huis ergens achter in een kamertje op zijn dood wachtte. "Opa Wijnmalen noemden wij hem, zoals eigenlijk iedere oude man opa was voor ons. Moeder ging af en toe een praatje met hem maken en dan nam ze Inge en mij mee. Dan mocht Inge met zijn rozenkrans spelen.. Toen opa Wijnmalen overleed, ging de rozenkrans naar Inge. Moeder heeft die dingen bewaard in een groot beschuitblik van Verkade en zo is er toch iets tastbaars van Inge overgebleven."

Inge is na de oorlog niet weggestopt door onze ouders. Moeder was een vrouw die kracht putte uit haar geloof: ‘De heer heeft gegeven, de heer heeft genomen’, zei ze altijd. Mijn ouders en ik spraken ook wel over Inge en over de kamptijd in het algemeen. Het was een soort eeuwigdurend verdriet voor hen, maar ik denk ook een soort verwerking van wat er gebeurd was. Mama was heel gevoelig en kon soms plotseling Inge ‘zien’. In de rest van het gezin was Inge wel bekend, maar verder toch een zus van voor hun tijd. Er waren ook helemaal geen foto’s van haar beschikbaar en de tekening die van haar gemaakt was na haar overlijden, was altijd opgeborgen in het beschuitblik. Desondanks heeft mijn jongste broer zijn oudste dochter naar haar vernoemd. Ook Noor Punt heeft na de oorlog haar oudste dochter naar Ingetje vernoemd.

Inge Lammers is aanvankelijk in de buurt van het kamp begraven. Later is ze herbegraven op het Ereveld Kalibanteng in de buurt van Semarang. Tilly is er twee keer geweest. Eerst met haar man John, later met haar twee dochters erbij. "Dat was een hele emotionele gebeurtenis. Bij de entree van de begraafplaats staat een huisje. Ik vroeg aan de mensen daar of Inge er begraven ligt en zo ja of we het graf konden bezoeken.. Toen kwam er een soort kasboek tevoorschijn en ja hoor, daar stond dan Inges naam in. Dat kwam wel even binnen. Maar de mensen waren heel vriendelijk en er liep iemand mee om haar graf aan te wijzen."

"Nadat ik het graf aan mijn kinderen heb kunnen laten zien, is de behoefte om terug naar Indonesië te gaan minder geworden. Je zou kunnen zeggen dat de cirkel rond is. Ik ben wel blij, dat ik nu, op mijn hoge leeftijd, in staat ben om haar verhaal en dat van ons gezin te vertellen. Inge heeft bestaan en ze mag worden herinnerd. Want elk mens telt."